Cây Kim ngân hoa, có tên khoa học là Lonicera japonica, là một loại cây dây leo thường được sử dụng trong y học cổ truyền. Cây này được biết đến với nhiều tác dụng chữa bệnh như thanh nhiệt, giải độc, diệt khuẩn, và hỗ trợ điều trị viêm nhiễm. Thành phần chính của kim ngân hoa bao gồm flavonoid và tinh dầu, có khả năng kháng khuẩn và chống viêm mạnh mẽ. Ngoài ra, cây còn được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến hệ tuần hoàn máu, gan, thận và các bệnh ngoài da như mụn nhọt và dị ứng.
Đôi nét về cây kim ngân hoa
Kim ngân hoa còn có tên gọi là nhị bảo hoa, nhẫn đông hoa,… là một dược liệu nổi tiếng trong Đông y và được coi như “vương dược giải độc” nhờ tác động giải độc, thanh nhiệt. Tên khoa học của cây kim ngân hoa là Lonicera japonica Thunb, thuộc họ Caprifoliaceae (Cơm cháy).
Lá kim ngân mọc đôi hoặc 3 lá một với hình trứng đầu thon nhọn, cuống ngắn và có lông mịn. Bên cạnh đó, hoa kim ngân thường mọc thành chùm từ 2 – 4 hoa với dạng ống xẻ ở hai bên. Trong đó, bên lớn xẻ thành 3 hoặc 4 thùy nhỏ. Khi mới nở, hoa thường có màu trắng và sau đó sẽ dần dần chuyển sang màu vàng.
Đặc điểm hình dạng
Cây kim ngân hoa là một loại cây leo bằng thân quấn. Thân cây có khả năng vươn dài lên đến 10m hoặc hơn. Cành cây non có màu lục nhạt và phủ lông mịn, trong khi cành già có màu nâu đỏ nhạt và mịn. Lá cây mọc đối hoặc vòng 3, có hình dạng mũi mác, cuống lá ngắn. Cả hai mặt lá đều phủ lông mịn.
Cây nhẫn đông hoa có cụm hoa mọc ở tận cùng kẽ các lá, hình thành thành sim hai hoa. Hoa mới nở ban đầu có màu trắng, sau đó chuyển sang màu vàng. Trên cùng một cành cây, có thể thấy cả hoa vàng và hoa trắng. Quả của cây có hình dạng cầu và màu đen.
Ngoài tác dụng dược lý, cây kim ngân hoa cũng có thể được sử dụng làm cây cảnh trong vườn nhà. Loài cây này có khả năng mọc xanh tốt quanh năm, cho hoa đẹp và thơm nên đã trở thành loài cây thường dùng trang trí và làm cảnh.
Phân bố
Kim ngân hoa là một loại cây có nguồn gốc từ Châu Á, tập trung nhiều ở Triều Tiên, Hàn Quốc, Trung Quốc, Việt Nam,… Loài cây này phân bố chủ yếu ở các vùng núi phía Bắc của Việt Nam như Lào Cai, Cao Bằng, Bắc Giang,Quảng Ninh,… Ngoài việc mọc hoang dại, cây cũng được trồng ở nhiều nơi khác trong các vườn ươm, trang trại để lấy nguyên liệu làm thuốc.
Thu hoạch và sơ chế
Hoa mới chớm nở và dây, thân cây là bộ phận thường được sử dụng làm dược liệu trong Đông y để điều trị bệnh và thanh nhiệt giải độc cho cơ thể.
Phân hoa của cây kim ngân cần được thu hoạch vào thời điểm hoa sắp nở hoặc hoa mới nở, khi hoa vẫn còn màu trắng chưa chuyển sang màu vàng. Thu hoạch tốt nhất đối với hoa vào khoảng 9 – 10 giờ sáng. Cành và lá của cây kim ngân cũng có thể được sử dụng, nhưng phần này ít được ưu tiên do hàm lượng dược chất ít hơn so với hoa. Thân, lá cây có thể được thu hoạch quanh năm.
Sau khi thu hoạch, phần hoa và thân, dây của cây có thể được phơi khô hoặc sấy khô để bảo quản. Quá trình phơi hoặc sấy khô nên tránh tác động nhiệt trực tiếp quá mạnh giúp giữ nguyên dược tính của hoa nhưng vẫn có thể kéo dài thời gian bảo quản.
Thành phần và đặc tính của kim ngân hoa
Hai thành phần chính có tác dụng chữa bệnh là flavonoid và tinh dầu.
- Các hoạt chất kháng khuẩn và chống oxy hóa Flavonoids: Luteolin, luteolin-7-glucoside, lonicerin,…
- Tinh dầu: Geraniol, α-pinen, α-terpineol, eugenol, hex-1-en, axit chlorogenic, linalol,…
- Một số hợp chất khác: Carvacrol, cis và trans-2-methyl-2-vinyl-5-(α-hydroxy isopropyl)-tetrahydrofuran, alcol β-phenyl ethylic, 2,6,6-trimethyl-2-vinyl-hydroxy tetra hydrydropyran,…
Đặc tính của kim ngân hoa dược liệu là tính hàn, vị cam nên khi vào cơ thể sẽ tác động chủ yếu vào các kinh vị, tâm và phế. Bên cạnh tác dụng trị bệnh, hoa và lá của dược liệu này còn dùng để điều chế làm trà uống hàng ngày. Không chỉ có tác dụng đào thải độc tố tích tụ mà kim ngân hoa còn có khả năng ngăn ngừa bệnh hiệu quả. Loài cây này phù hợp với nhiều đối tượng khác nhau từ trẻ em với phụ nữ cho con bú, người cao tuổi.
Các tác dụng chữa bệnh của cây kim ngân hoa
Vậy cây kim ngân hoa có tác dụng gì? Nhị bảo hoa được sử dụng và nghiên cứu trong cả y học hiện đại và y học cổ truyền. Từ lâu, đây đã là một vị dược quý theo Đông y với nhiều tác dụng khác nhau. Hiện nay, nhiều nghiên cứu Tây y cũng đã chứng minh các tác động và công dụng của loài cây hoa này dựa trên thành phần hóa học và hoạt tính sinh học.
Theo y học cổ truyền
Kim ngân hoa là một dược liệu quý trong y học cổ truyền với nhiều công dụng hữu ích. Theo Đông y, dưới đây là một số đặc điểm cơ bản của dược liệu sau:
- Tính vị: Vị ngọt, hơi đắng, tính hàn (mát), không độc.
- Quy kinh: Tâm, phế, vị và tỳ.
- Công dụng chính: Thanh nhiệt, giải độc, kháng khuẩn và sát trùng.
Dưới đây là một số công dụng của kim ngân hoa theo quan điểm Đông y:
- Thanh nhiệt giải độc: Kim ngân hay nhẫn đông hoa có tính chất thanh nhiệt, giải độc, giúp làm mát cơ thể và loại bỏ độc tố tích tụ trong cơ thể. Vị dược này được sử dụng để điều trị các triệu chứng nhiệt động như sốt nóng, sởi và các bệnh lý do nhiệt động gây ra.
- Thanh giải biểu nhiệt: Kim ngân hoa có tác dụng làm giảm biểu nhiệt, giải tỏa cảm giác nóng bức, khó chịu trong cơ thể gây nên do các tình trạng viêm nhiễm và hoạt động của hệ miễn dịch. Chính tác dụng này sẽ giúp làm dịu các triệu chứng như sốt cao, đau họng, các tình trạng viêm mũi dị ứng và viêm amidan,…
- Thanh thấp nhiệt: Không chỉ thanh nhiệt, hoa còn có tác dụng điều hòa hệ tiêu hóa và làm giảm triệu chứng thấp nhiệt như tiêu chảy và lỵ. Nhờ đó, vị dược có tác dụng làm dịu và ổn định hệ tiêu hóa, giúp cải thiện chức năng ruột và kiểm soát triệu chứng tiêu chảy.
- Kháng khuẩn và chống viêm: Nhị bảo hoa có chứa các thành phần kháng khuẩn và chống viêm tự nhiên. Đây là vị thuốc giúp chống lại các loại vi khuẩn, virus và nấm gây bệnh, tăng cường hệ miễn dịch để nâng cao sức khỏe tổng thể
- Làm dịu dị ứng: Với tính chất chống dị ứng, làm dịu nhanh các tình trạng sưng viêm, mẩn đỏ nên cây kim ngân còn được dùng để làm giảm triệu chứng dị ứng da, mẩn ngứa, viêm da, sởi,… Vị dược có khả năng làm dịu cảm giác ngứa ngáy, cải thiện tình trạng sưng tấy khó chịu của người bệnh.
Theo y học hiện đại
Với các thành phần hoạt chất và tinh dầu tự nhiên, cây kim ngân hoa cũng được y học hiện đại phát hiện nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe, có tính dụng cao trong cải thiện sức khỏe, hỗ trợ điều trị bệnh. Dưới đây là một số công dụng chính của kim ngân hoa theo y học hiện đại:
- Kháng khuẩn: Kim ngân hoa có khả năng kháng lại nhiều loại vi khuẩn và virus gây bệnh như tụ cầu khuẩn, virus cúm Spirochete, thương hàn, kiết lỵ, mủ xanh, lao, tụ cầu vàng, não cầu khuẩn, ho gà, phế cầu khuẩn, liên cầu khuẩn và nấm ngoài da.
- Kháng virus và kháng viêm: Các thành phần hóa học trong nhị bảo hoa giúp tăng cường hệ thống miễn dịch và giảm viêm, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh và giảm tình trạng viêm nhiễm.
- Giải nhiệt: Kim ngân hoa có tác dụng giải nhiệt và làm dịu cơ thể. Nước sắc từ cây nhị bảo hoa có thể được sử dụng để làm dịu cảm giác nóng bức trong những ngày nóng, đồng thời giúp giảm xuất tiết cơ thể.
- Hỗ trợ hệ thống miễn dịch: Vị dược có khả năng tăng cường hoạt động của hệ thống miễn dịch. Nó có thể tập trung các tế bào miễn dịch và lympho, giúp cải thiện khả năng phòng ngừa bệnh và đối phó với các tác nhân gây bệnh trong môi trường thay đổi đột ngột.
- Chống oxy hóa và bảo vệ da: Thành phần chất chống oxy hóa có trong cây thuốc này giúp ngăn chặn quá trình oxy hóa tế bào và bảo vệ da khỏi nhăn nheo, nứt nẻ và lão hóa. Nó cũng có vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa các bệnh mạn tính.
- Hỗ trợ chuyển hóa lipid: Kim ngân hoa có khả năng hỗ trợ quá trình chuyển hóa lipid, giúp hạ cholesterol máu và cải thiện chuyển hóa chất béo trong cơ thể.
- Cải thiện sức khỏe đường huyết: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng kim ngân hoa có thể có tác dụng trong việc cải thiện và điều hòa đường huyết. Các thành phần hóa học trong nhẫn đông hoa có khả năng ổn định đường huyết và hỗ trợ quá trình chuyển hóa glucose trong cơ thể.
- Tăng cường chức năng mắt: Nhẫn đông hoa được cho là có tác dụng tốt đối với sức khỏe mắt. Các thành phần hóa học có trong cây này có khả năng bảo vệ mắt khỏi các tác động tổn hại từ môi trường và góp phần duy trì sự khỏe mạnh của mắt.
- Hỗ trợ chuyển hóa chất béo và nâng cao hoạt động bài tiết: Kim ngân hoa được cho là có khả năng tăng cường quá trình chuyển hóa chất béo trong cơ thể, cải thiện thừa cân – béo phì, đồng thời giúp cải thiện sự trao đổi chất và hỗ trợ quá trình bài tiết thông qua tiểu tiện.
- Cải thiện tâm trạng, hỗ trợ điều trị tâm lý: Một số thành phần hóa học trong nhẫn đông hoa có tác dụng kích thích trung khu thần kinh, giúp cải thiện tâm trạng và tăng cường cảm giác hưng phấn.
Cách sử dụng kim ngân hoa trong điều trị bệnh
Như đã nói ở trên, cây kim ngân hoa có nhiều tác dụng khác nhau, nhưng để đạt hiệu quả tốt nhất cần tính toán sử dụng liều lượng sao cho hợp lý. Dưới đây là cách dùng của loại cây này mà các bạn có thể tham khảo:
1. Trị mẩn ngứa, dị ứng
Với trường hợp này, bạn sử dụng 20g kim ngân hoa, liên kiều và huyền sâm mỗi vị 10g. Đồng thời, hoàng đằng, mạch môn mỗi vị 8g, quyết minh tử sao, thổ phục linh 6g mỗi vị. Sau đó, sắc cùng 800ml nước tới khi còn 200ml thì tắt bếp và uống mỗi ngày 3 lần. Mỗi ngày sắc 1 thang.
2. Trị mụn nhọt
Chuẩn bị 16g kim ngân, 12g đương quy, trần bì, phòng phong, bạch chỉ, thiên hoa phấn 8g mỗi vị. Kết hợp với một dược, nhũ hương, giác thích 4g mỗi vị, xuyên sơn 1 miếng rồi đem sắc. Ngày sắc 1 thang và chia thành 2 lần uống, cách bữa ăn khoảng 30 phút.
3. Điều trị ỉa chảy
Dùng 2 – 5g hoa kim ngân hoặc 10 – 12 cành lá rồi sắc lấy nước uống. Sử dụng hàng ngày và giảm dần lượng tới khi thấy tình trạng bệnh thuyên giảm. Khi đã khỏi thì dừng hẳn lại.
4. Điều trị thông tiểu
Chuẩn bị 6g kim ngân hoa, 3g cam thảo sau đó rửa sạch và cho vào sắc với 200ml nước. Khi còn khoảng 100ml thì tắt bếp và chia ra ngày uống 2 – 3 lần.
5. Điều trị cảm sốt
Với tình trạng cảm sốt cần chuẩn bị kim ngân hoa và liên kiều mỗi loại 40g, kinh giới tuệ, trúc diệp 16g mỗi vị. Đồng thời, kết hợp với ngưu bàng tử, bạc hà, cát cánh 24g mỗi vị. Tiếp đó, sấy khô tất cả các vị rồi tán thành bột mịn và viên thành viên chia ra ngày uống 1 – 2 lần.
6. Trị sốt xuất huyết
Dùng 20g kim ngân và rễ cỏ tranh mỗi vị, hoa hòe, cỏ nhọ nồi 16g mỗi vị. Kết hợp với 12g hoàng cầm và liên kiều mỗi vị, chi tử 8g. Sau đó đem sắc với nhau và chia ra uống mỗi ngày 1 thang.
7. Trị đinh râu
Sử dụng kim ngân hoa, tử hoa địa đinh, bồ công anh 40g mỗi vị. Kết hợp với liên kiều và cúc hoa mỗi vị 20g.
8. Trị bệnh vảy nến
Chuẩn bị kim ngân, kiên kiều 16g mỗi vị; bồ công anh, kinh giới, thổ phục linh 12g mỗi vị. Kết hợp cùng ngưu bàng tử, quả ké, hạ khô thảo 8g mỗi vị. Đồng thời, bạc hà, chi tử 6g mỗi vị. Sau đó, đem sắc với nhau và mỗi mỗi ngày 1 thang 1 lần. Uống cách bữa ăn 30 phút.
9. Trị cảm cúm
Dùng 4g kim ngân, kinh giới, cam thảo đất tía tô và sài hồ nam mỗi loại 3g. Kết hợp cùng 2g mãn kinh và 3 lát gừng rồi đem sắc uống sẽ giúp chữa cảm cúm hiệu quả.
10. Trị bệnh sởi
30g hoa kim ngân tươi, 30g cỏ ban tươi rồi đem giã nhỏ, thêm nước và chắt lấy nước uống sẽ giúp bệnh sởi thuyên giảm dần.
11. Trị đau họng, quai bị
Chuẩn bị 18g đậu xị, 18g kim ngân, ngưu bàng tử, liên kiều và trúc diệp 12g mỗi loại. Kết hợp với cát cánh, tinh giới tuệ 8g mỗi vị; 4g cam thảo và bạc hà mỗi vị. Sau đó, sắc lấy nước uống.
12. Trị viêm tuyến vú
Dùng 20g kim ngân hoa, bồ công anh, thông thảo mỗi loại. Kết hợp cùng 16g cam thảo đất và 50g sài đất rồi ngày một thang sắc uống.
13. Trị viêm phổi
Chuẩn bị huyền sâm, kim ngân và sinh địa 20g mỗi vị. Cùng với mạch môn, sa sâm và địa cốt 16g mỗi vị; 12g hoàng liên, 6g xương bồ. Dùng tất cả các vị này đem sắc uống ngày 1 thang.
14. Trị viêm gan virus
Sử dụng bài thuốc ngũ linh thang gia giảm sẽ giúp trị viêm gan virus hiệu quả. Chuẩn bị 20g nhân trần, 26g kim ngân; hoàng cầm, hoạt thạch, mộc thông và đại phúc bì mỗi vị 12g. Đồng thời, kết hợp với đậu khấu, trư kinh và phục linh 8g mỗi vị, cam thảo 4g. Sau đó, sắc lấy nước uống mỗi ngày một thang.
15. Trị viêm gan mạn tính
Sử dụng 20g nhân trần, 16g kim ngân kết hợp cùng hoàng cầm, đại phúc bì, hoạt thạch và mộc thông 12g mỗi vị. Cùng với đó là trư linh, phục linh và đậu khấu 8g mỗi vị, 4g cam thảo. Sau đó, sắc lấy nước uống 1 thang mỗi ngày.
16. Trị viêm khớp dạng thấp
Dùng bài thuốc bạch hổ quế chi thang gia cảm với 40g thạch cao, 20g kim ngân; kết hợp với ngạch mễ, phòng hỷ, hoàng bá và tang chi 12g mỗi vị. Cùng với đó là thương thuật 8g, 6g quế chi rồi đem sắc lấy nước uống 1 thang mỗi ngày.
17. Điều trị bệnh viêm tuyến tiền liệt
Chuẩn bị 3g cam thảo, 6g kim ngân rồi đem rửa sạch sau đó cho vào sắc với 200ml nước. Khi còn khoảng 100ml thì tắt bếp vào lọc lấy nước uống, chia làm 2 – 3 lần trong ngày.
Có thể thấy, kim ngân hoa có thể sử dụng vào nhiều bài thuốc khác nhau giúp chữa bệnh hiệu quả. Tuy nhiên, cần tìm hiểu kỹ và tham khảo ý kiến của bác sĩ để cân nhắc liều lượng phù hợp nhất.
Lưu ý khi dùng kim ngân hoa điều trị bệnh
Trong lá kim ngân hoa có chứa saponin – đây là một loại chất độc kém được cơ thể hấp thu nên hầu như không gây hại. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng bạn cũng cần thận trọng và tham khảo ý kiến của thầy thuốc. Đặc biệt với những trường hợp đang mang thai, chuẩn bị mang thai hoặc đang cho con bú.
Đồng thời, liều dùng của các vị thuốc trong cách chữa bệnh có thể điều chỉnh cho phù hợp với lứa tuổi và tình trạng bệnh. Vì vậy, tốt nhất nên kê đơn theo bác sĩ tại các phòng khám, cơ sở y tế có chuyên môn về y học cổ truyền. Không những thế, trường hợp cơ địa dị ứng hoặc nhạy cảm thì nên thận trọng khi dùng kim ngân hoa.
Ngoài ra, cây kim ngân cũng không nên sử dụng cho những đối tượng sau:
- Trường hợp bị dị ứng với một trong những thành phần của kim ngân.
- Trường hợp có thể bị hư hàn.
- Người bị lở loét hoặc mụn nhọt đã vỡ.
Với những thông tin được cung cấp trên đây, hy vọng các bạn đã hiểu rõ hơn về kim ngân hoa. Đồng thời qua đó biết được những tác dụng và cách dùng vị thuốc này hiệu quả nhất với từng bệnh cụ thể.
